===============
نویسنده: Graham Fitch
مترجم: محسن جوزی
==============
یكی از سوالاتی كه همیشه از من پرسیده می شود این است كه بهترین شكل اجرای تریل ها چیست؟ و من در پاسخ، سوال دیگری از آنها می پرسم:"منظور شما كدام نوع تریل است؟" تریل ها انواع مختلفی دارند و نمی توان همه آنها را به یك چشم نگاه كرد. برخی از آنها همچون پَر سبكو شیرین هستند در حالیكه برخی دیگر از آنها گوش خراش هستند و بیشتر شبیه به یك علامت هشدار و آژیر هستند. برخی از تریل ها حجیم و نافذ و برخی دیگر ظریف و حساس هستند. اجازه بدهید فرض كنیم تریل ها (و البته همه علائم زینتی) شبیه به آفتاب پرست هستند كه با تغییر محیط رنگ عوض كرده و باعث می شوند كه چشم انداز محیط بهبود یابد. در این مقاله قصد ندارم تا به مقوله سنگین و پرحجم نتهای زینت بپردازم و صرفا به برخی جنبه های تمرینی برای ارتقاء تكنیك اجرای تریل ها اشاره خواهم كرد. اگر در مواجهه با قوانین اجرای نتهای زینتی و نحوه اجرای آنها در سبك های مختلف دچار سردرگمی شده اید توصیه می كنم به كتاب بسیار مفید Ornamentation: A Question & Answer Manual نوشته Valery Lloyd-Watts و Carole L Bigler مراجعه نمائید.
بیشتر پیانیست ها تصور می كنند كه تریل ها باید با نهایت سرعت نواخته شوند. این تصور اشتباه است! ابتدا باید تشخیص بدهید كه تریل پیش روی شما از نوع ریتمیك است یا یك تریل بیانی و احساسی (expressive) ؟ و اینكه آیا باید آن را با سرعت بالا اجرا كنیم یا سرعت پایین؟ معمولا اگر نتهای یك تریل و یا ترمولو به صورت برابر با یكدیگر اجرا شوند، صرف نظر از این كه در چه سرعتی نواخته می شوند، صدای بهتری می دهند. منظور من از برابری نتها هم شامل برابری زمان آنها و هم برابری شدت اجرای آنها است (هیچ آكسان ناخواسته ای نباید در حین اجرا رخ دهد).
در عین حال در برخی از شرایط بهتر است كه نتها كاملا با یكدیگر برابر و دقیق نباشند. در قطعات كند و موسیقی احساسی ممكن است دوست داشته باشید تریل به آرامی شروع شود و احیانا با یك كرشندو به میانه آن رسیده و پس از آن با اعمال ریتارداندو به پایان برسد. در سونات دو ماژور اثر Galuppi نتهای زینت درخشندگی خاصی را به خط ملوی می دهد وباید آنها را سریع ، سبك و شیرین اجرا نمود در حالیكه زینتهای موومان آهسته سونات فا ماژور هایدن Hob.XVI:23 حالت بیانی بیشتری دارند و باید سرعت اجرای آنها را كمی كند تر كرده و كشش نتها را كمی بیشتر كنیم. زینتهای آغازین اثر هایدن را میتوان هم به صورت گَزش (a) و هم به صورت چرخش (b) اجرا نمود.
در اغلب موارد سلیقه نوازنده و موقعیت و حالت تریل تعیین كننده نحوه اجرا است.
سرعت اجرای تریل به غیر از بافت موسیقیایی قطعه به محدوده كلاویه هایی كه تریل واقع شده است نیز بستگی دارد. تریل هایی كه در اكتاوهای بالایی ( كلاویه های سمت راست پیانو) اجرا می شوند سریع تر و درخشان تر از تریل هایی هستند كه در قسمت بم ساز واقع شده اند. به علت این كه رزونانس سیمهای تنور و باس پیانو بسیار زیاد است، تریل های واقع شده در این محدوده باید آرام نواخته شوند تا صدایی واضح و شفاف شنیده شود. سرعت بالای تریل در اكتاوهای بم موجب تیره و ابری شدن بافت موسیقی می شود.
در زیر مثالی از ایمپرومپتو سل بمل ماژور اثر شوبرت را مشاهده می كنید. در این اثر نوازنده باید مراقب باشد تا شدت صدای تریل در درست چپ بالاتر از شدت صدای ملودی دست راست قرار نگیرد. دقت كنید كه چنین تریل هایی كه در قسمت بم ساز قرار گرفته اند باید با سرعت پایین اجرا شوند. سرعت تریل در این مثال باید با توجه به سرعت قطعه، كیفیت صدای ساز و نیز میزان رزونانس اتاق یا محل اجرا انتخاب شود. تریل واقع بر روی ربمل در این مثال باید بسیار نرم و آهسته و تنها با تكرار كم تعداد نتهای تریل اجرا شود:
در اغلب موارد اجرای تریل به تنهایی بسیار ساده و آسان است ولی زمانی كه می خواهیم آن را به همراه دست دیگر اجرا كنیم به مشكل بر می خوریم. راه حل این مشكل این است كه ابتدا تمامی نتهای تریل را به صورت شمرده شده و برابر با یكدیگر اجرا كینم ،حتی در تریل هایی كه از نظر ریتمیك آزاد هستند. بررسی كنید كه در تریل مورد نظر شما چند نت اجرا میشود و چنانچه همه نتها با یكدیگر برابر اجرا شوند رابطه آنها با نت دست مقابل چگونه است. بعد از این كه توانستید به درستی و با اطمینان این كار را انجام دهید، نهایتا می توانید اجرای تریل را از حالت محاسبه ای و شمرده شده خارج كرده و به دست و ذهن خود اجازه دهید كه صحیح ترین حالت اجرایی را به صورت آزادنه كشف كند. در صورت امكان پیشنهاد میكنم كه تریلها را با سرعت های متفاوتی تمرین كنید (از سرعت پایین به سرعت بالا) تا فقط به یك سرعت ثابت عادت نكنید. به عنوان مثال تریل میزان های آخر در سونات فا ماژور كلمنتی( میزان های 123-124) را می توان به دو روش متفاوت اجرا نمود و هر دو روش مورد تایید است.
انگشت گذاری، كشش و آزادی دست
اهمیت دقت در انگشت گذاری تریل ها و سایر نتهای زینتی كمتر از اهمیت انگشت گذاری نتهای اصلی قطعه نیست. متداول ترین انگشت گذاری تریل ها عموما با استفاده از انگشتان 2 و 3 انجام میشود ولی نوازنده باید مهارت لازم برای اجرای تریل با استفاده از سایر انگشتان را نیز كسب كند. عموما اجرای تریل با استفاده از انگشتان غیر مجاور( انگشتان 1-3، 2-4 و 3-5) ساده تر از استفاده از دو انگشت مجاور است و این به علت محدودیتهای موجود در ساختار و شكل دست انسان است. می توان در حین اجرای تریل انگشتان را تغییر داد، به عنوان مثال تریل را با استفاده از انگشتان 2-3 شروع كنیم و سپس آن را با 1و 3 ادامه دهیم تا بتوانیم كرشندوی مورد نیاز در تریل را راحت تر اجرا كنیم( عكس این كار برای اجرای دیمینوئندو انجام می شود). یكی از قوی ترین انگشت گذاری ها 1-3-2-3 , 1-3-2-3 و یا 1-3-2-3 , 2-3-2-3 است (انگشت شست در ضرب های قوی ضربه می زند). در عین حال می توانیم با 1-3-2-3 شروع كرده و پس از مدتی با 1-3-1-3 ادامه دهیم. بنابراین واضح است انگشت گذاری های مختلفی برای اجرای تریلها وجود دارد.
اگر اجرای تكنیك تریل را بررسی كنیم می بینیم كه این تكنیك از تكرار سریع و یك در میان دو نت تشكیل شده است. برای این كه بتوانیم به راحتی این تكنیك را اجرا كنیم لازم است كه دست در حین اجرای این نتهای سریع كاملا آزاد و بدون تنش باشد. یكی از نكات مهم در این راستا این است كه در حین اجرا كلیدها را كامل بالا نیاوریم. در گرند پیانو به علت به كارگیری مكانیزم رهاسازی دوگانه سباستین اراد (كه در سال 1821 اختراع شده است) برای تكرار نت ها نیاز نیست كه كلاویه به طور كامل بالا بیاید. تنها كافی است كه كلاویه را به مقدار نصف عمق كلاویه ها بالا بیاوریم تا بتوانیم آن را مجددا تكرار كنیم و این موجب سهولت اجرای تریل ها می شود. متاسفانه این امكان در پیانوهای دیواری وجود ندارد (البته برخی از سازندگان ادعا میكنند كه این مشكل را رفع كرده اند). اجرای این تكنیك به تنهایی موجب بهبود تریل ها نمی شود. چرا كه این كار بیشتر به جهت تقویت سرعت اجرای تریل مفید است و برای اینكه بتوانیم تریل ها را روان و راحت اجرا كنیم، علی الخصوص وقتی كه با تریل های طولانی روبرو هستیم باید به دو نكته مهم دیگر نیز دقت كنیم. نخست این كه به هنگام اجرای تریل علاوه بر حركت انگشتان، مچ و بازو باید كمی به سمت بالا و پایین حركت داشته باشند و دوم این كه به جای بالا و پایین بردن انگشتان(حركت بالا و پایین انگشتان نسبت به مفصلی كه انگشتان را به مچ متصل میكند)، از چرخش بازو استفاده كنیم. این روش طبیعی ترین و كارامد ترین روش برای اجرای راحت و قدرمتند تریل ها است بدون این كه فشاری به دست وارد شود. بهترین تركیب انگشت برای اجرای تریل با استفاده از چرخش بازو 1-2، 1-3 و 2-4 است. در تمرینات پایانی به این موضوع پرداخته شده است.
در نهایت می خواهم نكته ای در خصوص استفاده از پدال متذكر شوم. گرفتن پدال موجب تركیب صدای نتهای تریل می شود و در اغلب انواع تریل ها اثر خوشایندی دارد. با این كار تریل ها قویتر و سریعتر اجرا می شوند. دقت كنید كه تریل های كوتاه و گزش های قطعات دوره باروك و همچنین ملودی هایی كه در آنها شفافیت ملودی اهمیت بسیار بالایی دارد از این قاعده مستثنی هستند. در صورتی كه تریل در قسمت بم ساز باشد از پدال گیری سبك (نیم پدال) استفاده كنید و یا كلا از گرفتن پدال منصرف شوید. فراموش نكنید كه اجرای درست تریل ها نیز همانند اجرای نتهای اصلی نیازمند تمركز و مطالعه است و با توجه به اینكه این تكنیك در همه ادوار موسیقی مورد استفاده قرار گرفته است، یادگیری اجرای صحیح آن كاملا ضروری و لازم است.
تمرینات
تمرینات اختصاصی تریل می تواند به بهبود اجرای این تكنیك كمك شایانی كند. در این جا چند نمونه تمرین منتخب ارائه شده است. موتسارت، آهنگساز بزرگ دوره كلاسیك نیز تمریناتی را برای اجرای تریل ها با استفاده از تمامی جفت انگشت های مجاور(مشابه با تمرین شماره 1) انجام می داد.
تمرین 1
ابتدا با سرعت بسیار پایین تمرین را آغاز كرده و سپس به صورت كاملا تدریجی و برنامه ریزی شده سرعت را افزایش دهید و دقت كنید كه نتهای تریل به طور دقیق با یكدیگر برابر اجرا شوند. برای این كار استفاده از مترونوم توصیه می شود. تمرین بالا را علاوه بر گام دوماژور در تمامی گامهای دیگر نیز تمرین كنید. می توانید تمرین را به یك تمرین انتقالی تبدیل كرده، به طوریكه ابتدا با دو نت با فاصله نیم پرده شروع كرده و سپس فاصله یك پرده ای را اجرا كنید(همانند تمرین شماره 2). به یاد داشته باشید كه در هر تمرین تمامی انگشت گذاری های ممكن را تجربه كنید.
تمرین 2
این تمرین را نیز همانند سایر تمرینات با دست چپ هم اجرا كنید. علاوه بر این می توانید تمرین را به گونه ای انجام دهید كه با سرعت پایین شروع شده و به تدریج سریعتر شود (همانند تمرین شماره 3). :
تمرین 3
توجه داشته باشید كه نتهای تریل در تمامی مراحل این تمرین با یكدیگر برابر اجرا شوند( مجددا توصیه میكنم از مترونوم استفاده شود).
سپس تمرینی را طراحی می كنیم كه تریل ها به صورت گروههای افزایشی ظاهر می شوند(تمرین شماره 4). ابتدا با گروه سه تایی شروع كرده و هر بار تعداد نتها را افزایش می دهیم. نتهای كوتاه باید بسیار سبك و سریع نواخته شوند. نوازنده می تواند بر روی نتهای طولانی تر مكث كرده تا استراحت كند و برای اجرای گروه بعدی آماده شود.
تمرین 4
تمرین دیگری را نیز می توان طراحی كرد كه در آن تریل را با استفاده از یك رشته نت اجرا كرد، به طوریكه هر بار یك نت به نت های آن اضافه شود(تمرین 5). تصور كنید كه نتهای سریع شبیه به نتهای زینت هستند و آنها را به صورت ضرب بالا(up beat) اجرا كنید تا نهایتا به نت انتهایی برسید.
تمرین 5
